Η σημασία της Εκκλησίας στη μεταμοντέρνα εποχή
Ένα από τα κύρια
χαρακτηριστικά του μεταμοντέρνου κόσμου είναι ο πλουραλισμός, δηλαδή η
συνύπαρξη διαφορετικών κοσμοθεωριών. Στον κόσμο των ιδεών η κοσμοθεωρία κάποιου
δεν αμφισβητείται αναγκαστικά από τις πολιτισμικές πραγματικότητες της
κοινωνίας, επειδή αυτή την χαρακτηρίζει η απώλεια ενός ενοποιητικού κέντρου
συνοχής και νοήματος στο σύνολο της ζωής. Ο πλουραλισμός εξισώνει τις
ανταγωνιστικές κοσμοθεωρίες, καθώς ανακηρύττει τα πάντα ως σχετικά, αμφισβητώντας
έτσι κάθε αξίωση αλήθειας. Αυτό αποδεικνύεται και από την αυξανόμενη
δημοτικότητα της σκέψης της Νέας Εποχής. Το πρωταρχικό ζήτημα που αντιμετωπίζει
η σύγχρονη χριστιανική Απολογητική δεν είναι τόσο ένας (ψευδο)-επιστημονικός φυσικισμός
ενάντια στο υπερφυσικό, αλλά πώς η πίστη στο Θεό της Βίβλου γίνεται πειστική
ανάμεσα σε μια πληθώρα επιλογών. Όσο πιο σταθερή είναι η δομή της αληθοφάνειάς
της, τόσο πιο σταθερή είναι η θεώρηση της πραγματικότητας πάνω στην οποία είναι
αυτή χτισμένη.
Η προσέγγιση της κλασικής
απολογητικής είναι σε μεγάλο βαθμό ατομικιστική και προϋποθέτει ένα ανθρώπινο
ον που στέκεται μόνο του και μπορεί να πειστεί με ορθολογικά επιχειρήματα για
την εγκυρότητα της χριστιανικής αλήθειας. Μια τέτοια απολογητική δεν φαίνεται όμως
να «λειτουργεί» σ’ έναν κόσμο όπου ο ορθολογισμός είναι πέρα για πέρα ύποπτος
και όπου η ποικιλία απόψεων απλώς πολλαπλασιάζει τους ισχυρισμούς περί αλήθειας.
Σ’ αυτό τον πλουραλιστικό, μεταμοντέρνο κόσμο, η εκκλησία είναι η δομή
αληθοφάνειας της χριστιανικής πίστης και ζωής. Όπως το έθεσε και ο απόστολος Παύλος,
«ένα γράμμα του Χριστού ... γραμμένο όχι με μελάνι αλλά με το Πνεύμα του
ζωντανού Θεού» (Β΄ Κορ. 3: 3). Σε τί συνίσταται, λοιπόν, η Απολογητική της
Εκκλησίας[2];
Πρώτον, στην αφηγηματική της
ικανότητα. Οι άνθρωποι είναι όντα που αναζητούν κατάλληλα αφηγήματα να δώσουν
νόημα στη ζωή. Τα αφηγήματα είναι ένα δυνατό μέσο για την ερμηνεία της
πραγματικότητας, που διαμορφώνεται μέσα από μια κοινότητα που την χαρακτηρίζει μια
κοινή ιστορία. Για τους χριστιανούς, το υπέρτατο αφήγημα είναι η βιβλική
ιστορία που κορυφώνεται στην σταυρική θυσία, ανάσταση και ανάληψη του Χριστού.
Έτσι, η σύγχρονη Απολογητική θα πρέπει να στηρίζει την προσπάθεια στο πώς ο χριστιανισμός
μπορεί να προσφέρει μια καλύτερη ιστορία, ένα πιο συνεκτικό αφήγημα που εξηγεί
με μεγαλύτερη ακρίβεια και πληρότητα τα βιώματα της ζωής, δίνοντάς τους ουσιαστική
κατεύθυνση.
Ένας δεύτερος τρόπος έκφρασης
του «πιστεύω» της εκκλησίας είναι μέσω
της εμπειρικής διάστασής της. Οι αφηγηματική προσφορά της απολογητικής από μόνη
της δεν φαίνεται να επαρκεί αν δεν συνδέεται με ένα ζωντανό βίωμα που προσφέρει
το «σώμα του Χριστού», εκφράζοντας έτσι τη χριστιανική πίστη με πολλαπλούς τρόπους.
Ένα τρίτο μέσο έκφρασης της
χριστιανικής κοσμοθεωρίας μέσω της εκκλησίας είναι τα σύμβολα και οι τελετουργίες,
όπως η προσευχή, οι υμνωδίες, οι γιορτές. Το πρωταρχικό στοιχείο λατρείας, το
Δείπνο του Κυρίου, είναι μια από τις πιο ισχυρές εκκλήσεις βίωσης της εξιλέωσης
και παρουσίας του αναστημένου Χριστού.
Ένας τέταρτος τρόπος με τον
οποίο η εκκλησία μπορεί να εκφράσει την αλήθεια της πίστης είναι μέσω της
διάστασης των εμπειριών της χριστιανικής ζωής. Εδώ η έκκληση είναι για αφήγηση
βιωμάτων της ζωής μέσα στην καθημερινότητα, συμπεριλαμβανομένων τόσο της
ρουτίνας όσο και κάποιων ιδιαίτερων στιγμών. Αυτή η έκφραση αναδεικνύει έντονα την «παρουσία»
ενός προσωπικού, υπερβατικού Θεού, δηλαδή τις υπερφυσικές διαστάσεις της πίστης
όπως αυτές ενσωματώνονται σε καταστάσεις της ζωής, π.χ. σε μια μικρή ομάδα που
μελετά τη Βίβλο, μοιράζεται τα άγχη και τις πιέσεις της ζωής και προσεύχεται
μαζί.
Μια πέμπτη διάσταση μέσα από
την οποία εκδηλώνεται η αξία της χριστιανικής πίστης είναι η ηθική συμπεριφορά.
Οι πρώτοι χριστιανοί απολογητές, μπροστά στην κριτική ότι οι Χριστιανοί
υπονόμευαν το καλό της κοινωνίας, υποστήριζαν ότι η ηθική συμπεριφορά των
Χριστιανών ήταν μια θετική δύναμη μέσα στην κοινωνία. Στον μεταμοντέρνο κόσμο μας,
αυτό και πάλι μπορεί να γίνει ισχυρό απολογητικό επιχείρημα καθώς δείχνει τη
συνοχή ανάμεσα στα θεμέλια του κόσμου της ζωής μας και της έκφρασής τους σε μια
ηθική ζωή.
Η εκκλησία κάνει λοιπόν ουσιαστικά δύο εκκλήσεις όσον αφορά την Απολογητική της. Η μία είναι ότι ο χριστιανισμός παρέχει στην ανθρωπότητα την πιο επαρκή βάση για την κατανόηση του καλού, του κακού και της ανθρώπινης ευθύνης. Η χριστιανική ιστορία της δημιουργίας, της πτώσης, της λύτρωσης και της ολοκλήρωσης είναι η καλύτερη ιστορία για τη ζωή, τις ηθικές απαιτήσεις και τις αποτυχίες μας από οποιαδήποτε άλλη. Η δεύτερη έκκληση είναι η συνοχή μεταξύ της χριστιανικής κοσμοθεωρίας και της έκφρασής της στην ηθική συμπεριφορά των ανθρώπων που την ακολουθούν.
[1] Βλ.
την παρουσίαση του βιβλίου του Rodney Stark στο ιστολόγιό
μου «Επιστήμη και Πίστη», https://efilos.blogspot.com/2020/03/blog-post.html.
[2] Dennis Hollinger, «The Church as Apologetic.
A Sociology of Knowledge Perspective», στο Timothy R. Phillips και
Dennis L. Okholm (επιμ.), Christian
Apologetics in the Postmodern World, (Downers Grove: InterVarsity Press,
1995).
Σχόλια