Ο άνθρωπος και το χρήμα

Διάβαζα πρόσφατα το έργο του Ζακ Ελλύλ «Χρήμα και Εξουσία». Συνοψίζω λίγα από τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγει ο συγγραφέας.

Στα Ευαγγέλια ο Ιησούς αναφέρεται  στο χρήμα ως μορφή εξουσίας. Όχι απλώς με την αφηρημένη του έννοια, αλλά ως ώθηση που παρακινεί τους ανθρώπους με αυτόνομο και δραστικό τρόπο. Η πνευματική διάσταση της εξουσίας του χρήματος εξηγείται από το γεγονός ότι δεν ανήκει αποκλειστικά στον υλικό κόσμο, αλλά έχει προέλευση και κατεύθυνση πνευματική. Ο προσωποποιημένος χαρακτηρισμός, «Μαμωνάς», που ο Ιησούς χρησιμοποιεί για το χρήμα, εξηγείται με την επίδρασή του επάνω στον άνθρωπο σε προσωπικό επίπεδο και με επακόλουθο, δυστυχώς, αυτό να τον διαφθείρει εσωτερικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η προδοσία! Η αγοροπωλησία του Ιούδα στιγματίζεται ως γεγονός όπου ο ίδιος ο Ιησούς έγινε αντικείμενο σχέσης όπου κυριάρχησε το χρήμα. Ο Γιός του Θεού μετατράπηκε σε εμπόρευμα.

Κάτι τέτοιο είναι ανυπόφορο για τον Ιησού, επειδή η αγοροπωλησία βεβηλώνει κάθε τι που Εκείνος θεωρεί ιερό. Το εμπόριο στο Ναό π.χ, που βεβηλώνεται από αυτούς που κάνουν επιχείρηση σε χώρο όπου εκδηλώνεται η Χάρη του Θεού. Αυτό προκαλεί τη σκληρή αντίδρασή Του.

Μια και μοναδική φορά ο Θεός υπέβαλλε τον Εαυτό του στο δίκαιο της πώλησης: Όταν επέτρεψε να «πουληθεί» ο Γιός Του και συμφώνησε να πληρώσει το τίμημα για τη δική μας εξαγορά. Λύτρωση στην κυριολεξία σημαίνει καταβολή τιμήματος για την απελευθέρωσή μας. Αυτή η γενναιοδωρία του Θεού δείχνει πως εμείς ποτέ δεν είμαστε σε θέση να καταβάλουμε το τίμημα της λύτρωσής μας. Στο χώρο του Θεού δεν ισχύει ο νόμος της αγοροπωλησίας αλλά της δωρεάς, ούτε και Εκείνος ενεργεί με άλλο τρόπο.

Στην περίπτωση όπου η Μαρία σπαταλά ένα πολύτιμο μύρο αλείφοντας τα πόδια του Ιησού, εκείνος που διαμαρτύρεται είναι ο προδότης Ιούδας. Θα προτιμούσε να χρησιμοποιηθεί το πολύτιμο μύρο «για καλά έργα για τους φτωχούς». Σ' έναν κόσμο όπου κυριαρχεί η αποτελεσματικότητα, το να δίνει κανείς στο Θεό θεωρείται άχρηστη πράξη. Όμως, κατά τον Ελλύλ, είναι αυτή που καθιστά ουσιαστική την μαρτυρία πίστης μας απέναντι στον κόσμο (Ιωάν. 12, 1-8).

Επίσης, δεν πρέπει να παρερμηνεύουμε τον παραλληλισμό μεταξύ Θεού και Μαμωνά. Δεν πρόκειται για ρητορικό σχήμα του Ιησού αλλά για σκληρή πραγματικότητα: Ο Θεός και ο Μαμωνάς βρίσκονται σε πλήρη αντιπαλότητα. Το έργο του Μαμωνά είναι η κυριαρχία της «μη-χάρης» στον κόσμο μας, άκρως αντίθετο με το έργο του Θεού. Γι’ αυτό και ο Ιησούς μας υποχρεώνει να επιλέξουμε ανάμεσα στο Θεό και τον Μαμωνά. Και η σχέση που επικρατεί είναι σχέση υπηρέτη-κυρίου.

Μας βοηθά ο Ελλύλ να διακρίνουμε, όπως έκαναν και οι Μεταρρυθμιστές, τον κίνδυνο αξιοκρατίας στο δόγμα της Εκκλησίας. Συγχώρεση η οποία κερδίζεται μέσω έργων και ενάρετων πράξεων δεν είναι τίποτε παρά ένας τρόπος «αποπληρωμής» του Θεού, δηλαδή η εξαγορά την εύνοιάς Του. Με άλλα λόγια, η εγκατάσταση του νόμου του χρήματος στον εκκλησιαστικό χώρο σημαίνει διάβρωση του έργου του Θεού με την εισαγωγή του Μαμωνά (κυριαρχία της μη-Χάρης) στο χώρο όπου επικρατεί η Χάρη.

Με τη δωρεά του ο Θεός, μέσω του Χριστού, αλλάζει την προοπτική μας, γι’ αυτό ο κόσμος της Χάρης δεν έχει χρεία ενός λογιστικού συστήματος, γράφει χαρακτηριστικά ο Ελλύλ.

Ο Jacques Ellul

Στα 17 του, φοιτητής της Νομικής και άπορος, ο Ζακ Ελλύλ ανακάλυψε τον Καρλ Μαρξ, το 1930 και τότε κατάλαβε γιατί ο αριστοκρατικής καταγωγής πατέρας του μονίμως βρισκόταν αποκλεισμένος από την αγορά εργασίας, γιατί η οικογένειά του ήταν φτωχή, γιατί οι λιμενεργάτες στο Μπορντό της Γαλλίας ζούσαν σε άθλιες συνθήκες και γιατί άνθιζε η αδικία. Όταν ήρθε σε επαφή με άλλους οπαδούς του Μαρξ - μέλη σοσιαλιστικών και κομμουνιστικών ομάδων – ο Ελλύλ απογοητεύτηκε. Κανείς δεν ήταν τόσο αφοσιωμένος στις ιδέες του Μαρξ ή στη βελτίωση της κοινωνίας. Οι σοσιαλιστές ήθελαν να βελτιώσουν τη δική τους πολιτική θέση και οι κομμουνιστές έθεταν τη γραμμή του κόμματος πάνω από τις σκέψεις του Μαρξ. Αργότερα, κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Ελλύλ παρατηρούσε πως οι κομμουνιστές της "Αντίστασης" σκότωναν άλλους αντιστασιακούς απλά επειδή δεν ήταν κομμουνιστές. "Οι κομμουνιστές," έγραφε αργότερα, "έχουν χάσει κάθε δικαίωμα να ακουστούν, να αποδεχτούν, να ακολουθηθούν". Από τότε ο Ελλύλ δεν θεωρούσε χρήσιμο οποιοδήποτε κόμμα, ιδεολογία, ή σύστημα.

Μετά τις πρώτες αυτές του επαφές με τον κομμουνισμό, ο Ελλύλ έγινε χριστιανός, απέκτησε διδακτορικό, φρόντιζε μια μικρή προτεσταντική εκκλησία και υπηρέτησε στο Εθνικό Συμβούλιο της Μεταρρυθμιστικής Εκκλησίας της Γαλλίας, συμμετείχε στην πολιτική, δίδασκε στο πανεπιστήμιο, προωθούσε οικολογικές μεταρρυθμίσεις, και εξελίχτηκε σε στοχαστή μεγάλης επιρροής. Έχει γράψει πάνω από 30 βιβλία που έχουν δημοσιευθεί σε 13 γλώσσες, πολλά απ’ αυτά και στα ελληνικά. Το γράψιμό του είναι σπάνια διασκεδαστικό και οι ιδέες του ποτέ προβλέψιμες.

Το 1984, ένα δοκίμιό του από το 1954 που απευθύνεται σε χριστιανούς και τα προβλήματα με το χρήμα εκδόθηκε στα αγγλικά με τίτλο «Χρήμα και Εξουσία». Αξίζει να σημειωθεί ότι, η ηλικία του έργου αυτού δεν έχει σημασία, επειδή όπως ο ίδιος γράφει στον επίλογο της 2ης έκδοσης του γαλλικού πρωτοτύπου «L'Homme et l'Argent» το 1979: «Πολλά έχουν αλλάξει εμφάνιση, αλλά την ουσία τους πολύ λίγα» (σ. 165).